vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، تمدن­ ها بر اساس نوع تکوین، اشکال مختلفی دارند و هر یک دارای ویژگی هایی هستند که می ­توان به وسیله آن  تمدن ­ها را از یکدیگر باز شناخت و تقسیم بندی نمود. تمدن اسلامی تمدنی است که مبتنی بر حیات دینی و ایدئولوژی درون دینی می ­باشد که اندیشمندان مسلمان از درون مبانی معرفتی دینی، تئوری آن را ارائه می ­دهند.

تمدن اسلامی به عنوان نمونه کاملی از تمدن دینی شاخصه­هایی دارد که آن را از دیگر تمدن­ ها متمایز می­ نماید این شاخصه ­ها منبعث از قرآن و سنت بوده و یکی از عمده ترین شاخص­ه ای تمدن اسلامی بحث عدالت می ­باشد.

عدالت یکی از گوشنوازترین واژه در طول تاریخ کهن بوده که هنوز تازگی خویش را حفظ کرده است به گونه ای که امروز به اصلی ترین و مهم ترین مبحث فلسفه سیاسی بدل شده است. در میان ادیان الهی، دین حنیف اسلام تاکید ویژه‌ای بر عدالت و برابری دارد و به طور خاص، اولیای بزرگوار مذهب تشیع، نه فقط در میان نظر، به موضوع عدالت توجه خاص کرده اند تا جایی که عدلیه هم نامیده شدند، بلکه در میدان عمل اجتماعی نیز گاه جان بر سر آرمان عدالت‌خواهی و حق طلبی نهادند.

ابعاد تمدن اسلامی

اگر ما تمدن سازی اسلامی را دارای دو بعد مادی و معنوی در نظر بگیریم، باید در بعد مادی پیشرفت­ هایی از قبیل علم، اختراع، اقتصاد، سیاست، اعتبار بین المللی و ... تصور کرد که اینها به عنوان ابزار تمدن‌ساز در نظر گرفته می‌شوند و آن بعد معنوی تمدن‌سازی که شرافت دارد، سبک و فرهنگ زندگی است که در تمدن سازی اهمیت فوق العاده ای دارد.

ایجاد تمدن اسلامی از دغدغه­ های اندیشمندان مسلمان در اعصار مختلف تاریخی بوده است که نتیجه پژوهش‌ها و زحمات عالمان دینی باعث شده است که دین اسلام در دنیا معرفی گردد و مبانی بلند آن توسط دیگر ملت ­ها مورد پذیرش قرار بگیرد.

از آنجایی که دین اسلام آخرین و کامل­‌ترین دین توحیدی و آسمانی مطرح شده و داعیه ­دار حکومت جهانی است ما را به سمت پژوهش درباره مبانی دین اسلام با کاربردهای جهانی آن رهنمون می ­سازد. یکی از مهم‌ترین اهداف دین، اجرای عدالت است که در تعریف و جایگاه آن به صورت نوشتاری و عملیاتی مورد توجه قرار نگرفته است.

اگر هدف در فرایند اجرای اسلام، ما را به تمدن اسلامی می ­رساند، پس لازم است که تعریف مشترکی برای اجرای مفاهیمی مانند عدالت و ... داشته باشیم تا دست ­اندرکاران حکومت اسلامی بتوانند حول آن، نگاه تمدنی خود را در همه فعالیت­ ها تقویت و اجراء نمایند.

بنابراین هدف ما نسبت به این موضوع توجه دادن به مفهوم تمدن‌سازی اسلامی و عدالت در میان پژوهشگران و فعالان عرصه سیاست می­باشد تا بتوانند در عرصه­ های مختلف نگاه کلان­‌نگری داشته باشند نه نگاه منطقه ­ای و جغرافیایی محدود به یک ملیت خاص و اینکه فقط متمرکز در آن باشند.

پایان نامه «جایگاه عدالت در تمدن­‌سازی از منظر فارابی، امام(ره) و مقام معظم رهبری» به قلم محمود کارگر، در زمستان 1396، در دانشگاه باقرالعلوم(ع)، جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد در گرایش اندیشه سیاسی اسلام نگاشته شده است.

سازماندهی پژوهش

این پژوهش دارای پنج فصل می ­باشد؛

1. فصل اول به بررسی کلیات مورد پژوهش می ­پردازد که ابتدا تمدن و بعد عدالت را مورد بررسی قرار می‌دهد. در مفهوم تمدن به بررسی این موارد می‌پردازد: لغت و اصطلاح، تفاوت با تمدن و فرهنگ، منشاء تمدن­ ها، دیدگاه متفکران اسلامی، انقلاب اسلامی و استراتژی تمدن سازی، فقه و تمدن سازی و تمدن اسلامی در قرآن را بررسی می­ کند و در بحث مفهوم عدالت نیز به بررسی در لغت، اصطلاح (علم فقه، علم تفسیر، علم کلام، علم اخلاق)، اندیشمندان سیاسی کلاسیک(سقراط ، افلاطون، ارسطو)، عدالت در اسلام، متفکران اسلامی (شهید مطهری، شهید بهشتی)، متفکران غرب (جان راولز، جان استوات میل) و در نهایت به جمع بندی می‌پردازد.

2. فصل دوم به بررسی مفاهیم و چیستی تمدن و عدالت در اندیشه فارابی که انواع حکومت و عدالت و تعاریف آنها را از دیدگاه ایشان بررسی و جایگاه عدالت در تمدن­ را براساس چاچوب نظری بیان می‌کند.

3. فصل سوم چیستی تمدن و عدالت از دیدگاه امام خمینی(ره) با معانی تمدن در بیانات ایشان و به بررسی ویژگی و معانی آن و جایگاه عدالت در تمدن می‌پردازد.

4. فصل چهارم چیستی عدالت و تمدن در اندیشه مقام معظم رهبری (حفظه الله) را مورد بررسی قرار داده و مبانی تمدنی و انواع عدالت در تمدن و جایگاه عدالت در تمدن از نگاه ایشان بیان می‌شود.

5. فصل پنجم به جمع بندی و ارائه راهکارهای ایجاد عدالت در تمدن­سازی و نتیجه گیری خواهد پرداخت.

به منظور آشنایی بیشتر با این پایان نامه بخشی از نتیجه گیری آن در این قسمت تقدیم خوانندگان محترم می شود؛

جایگاه عدالت در تمدن سازی اسلامی از دیدگاه فارابی، امام و مقام معظم رهبری

شاخصه اصلی برای حفظ و تعادل در نظام ­های تمدن اسلامی که بقاء تمدن را تضمین می­نماید، وجود عدالت در همه خرده نظام ­های آن است. در میان همه شاخصه ­های تمدن، عدالت به صورت زنجیری است که همه خرده نظام­ ها را به هم متصل می­ کند و مانع انفکاک آنها در سطح کلان تمدن می ­باشد، زیرا که جدایی هر کدام موجب آسیب و انحراف و سپس اضمحلال تمدن می ­انجامد.

عدالت در اندیشه فارابی، امام(ره) و مقام معظم رهبری در همه ابعاد تمدنی وجود دارد و نمی­ توان آن را جدای از آنها فرض نمود. سیستم نظام تمدنی اسلامی به گونه ­ای است که سعادت انسان­ ها را به وسیله به کارگیری و اجرای عدالت تضمین می­ نماید و هدف از کارکرد عدالت و اجرای آن را سعادت و هدایت انسان به سمت توحید و رشد انسانی­ ـ اسلامی­ می­ داند.

قوه معرفتی، احساسی و رفتاری انسان، در تمدن اسلامی متصف به عدل است و عدالت است که برای ایجاد و بقاء تمدن در همه ابعاد آن تحقق پیدا می ­کند و آنچه که همه بشریت از عدالت می ­دانند که مهم‌­ترین آنها ظلم ستیزی و ظالم نبودن و عدالت اجتماعی است در تمدن سازی اسلامی قابلیت تحقق دارد که باید از قوه به فعل برسد.

بر اساس علل اربعه جایگاه عدالت در تمدن‌­سازی در دیدگاه­‌های فارابی، امام و مقام معظم رهبری در یک خط سیر قرار دارند و عنصر اصلی و مشترک در همه ابعاد تمدن از دیدگاه این متفکران جهان اسلام، عدالت است که در تار و پود فرد و اجتماع حضور دارد.

وجه تمایز تمدن اسلامی با دیگر تمدن­ ها در این است که پشتوانه­ های مادی براساس عدالت توزیع می ­شوند و پیشرفت و تکنولوژی علمی در اختیار همه افراد قرار می­ گیرد. اگر کسانی بخواهند از گسترش علم در تمدن اسلامی مخالفت کنند تا به منافع نفسانی خود برسند و تکنولوژی را منحصر به خود نماید، عدالت حاکم بر آنان خواهد شد و از افعال مخالف با اصول عدالت ممانعت خواهد نمود.

ساختارها و نهادها در تمدن‌سازی اگر بر اساس عدالت بنا شده باشند می­ توانند در تمدن اسلامی حضور داشته باشند وگرنه ساختارها و نهادها ظالمانه در جهان کم نیستند که عدالت را با توجه به منافع فردی و گروهی تفسیر می­ نمایند. حال اگر در تمدن‌سازی اسلامی نسبت به یک ساختار احساس بی‌عدالتی بشود، آن ساختار و نهاد غیر‌قانونی و منحل خواهد شد.

فاعلین تحقق تمدن چه افراد جامعه و چه رهبران و مسؤولان آن باید متصف به عدالت باشند به گونه ­ای که هر چه مسؤولیت آنان بیشتر باشد، عدالت در آنان نیز باید قوی­ تر باشد. در سلسله نظام رهبری و سیاسی تمدن اسلامی اولویت براساس عدالت تعیین می ­گردد.

غایت تمدن دینی رساندن انسا ن­ها به سعادت و رهایی از شقاوت است که در چارچوب عدالت تحقق پیدا می­نماید. بحث از آخرالزمان و اجرای عدالت در ابعاد متفاوت جهانی و وعده عدالت ­گستر در ادیان الهی نشان از اهمیت و ضرورت تحقق عدالت در تمدن اسلامی است./204/241/ح